Choroby zawodowe i parazawodowe

z prof. Wojciechem Sodolskim – kierownikiem Kliniki Chorób Wewnętrznych, Zawodowych i Toksykologii Instytutu Medycyny Wsi w Lublinie, rozmawia Jerzy Jakubowicz

 

• Stwierdzenie choroby zawodowej to proces długi i dość skomplikowany.

– Podejrzenie choroby zawodowej może zgłosić do Państwowego Inspektora Sanitarnego każdy lekarz, lekarz dentysta, lekarz weterynarii, pracodawca oraz sam zainteresowany pracownik. Natomiast orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej w pierwszej instancji mogą wydać poradnie i oddziały chorób zawodowych Wojewódzkich Ośrodków Medycyny Pracy, poradnie i kliniki chorób zawodowych uniwersytetów (lub akademii) medycznych. Drugą instancją, która orzeka w przypadkach wątpliwych lub odwołań od decyzji negatywnych, są kliniki instytutów naukowo-badawczych: Instytutu Medycyny Wsi w Lublinie i Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Ostateczne stwierdzenie wydaje Państwowy Inspektor Sanitarny (powiatowy lub wojewódzki) w oparciu o dostarczoną dokumentację medyczną z upoważnionej jednostki ochrony zdrowia. Jeżeli decyzja inspektora jest negatywna, pacjentowi jako instancja odwoławcza pozostaje tylko sąd pracy.

• Jakie warunki muszą być spełnione przy rozpoznaniu choroby zawodowej?

– Przede wszystkim schorzenie musi być umieszczone na urzędowej liście chorób zawodowych. Lista jest długa, jednostki chorobowe przypisane są do 26 grup chorób. Następnie musi zostać udowodnione, że objawy chorobowe u pacjenta są następstwem działania czynnika szkodliwego występującego w miejscu pracy.

• Jakie jednostki chorobowe dominują wśród przypadków chorób zawodowych?

– Zdecydowaną czołówkę tworzą schorzenia otolaryngologiczne. Na pierwszym miejscu są choroby narządu mowy, co jest związane z przeciążeniem tego aparatu. Dotyczą one głównie nauczycieli. Warto wiedzieć, że nie we wszystkich krajach schorzenie to jest uznawane za chorobę zawodową. Drugie miejsce zajmuje zawodowe uszkodzenie słuchu u osób narażonych na hałas powyżej 85 dB w czasie pracy. Na trzecim miejscu są choroby zakaźne i pasożytnicze, a wśród nich wirusowe zapalenie wątroby, choroba zawodowa pracowników ochrony zdrowia: lekarzy i pielęgniarek. Kolejne miejsce zajmuje pylica płuc, choroby zawodowe skóry, choroba wibracyjna. Taka kolejność czołówki chorób zawodowych utrzymuje się od lat.

• Czy są zmiany w występowaniu chorób zawodowych u pracowników ochrony zdrowia?

– W poprzednich latach obok wirusowego zapalenia wątroby zdarzały się przypadki choroby wibracyjnej u lekarzy dentystów czy też zaćmy u radiologów narażonych na promieniowanie. Jednak wielki postęp technologiczny w produkcji sprzętu medycznego praktycznie wyeliminował te zagrożenia; od dawna na przykład nikt się do nas nie zgłaszał z podejrzeniem choroby wibracyjnej.

• Czym choroba zawodowa różni się od parazawodowej?

– Choroba parazawodowa jest to choroba, która nie może być uznana za chorobę zawodową, bo nie została umieszczona w wykazie chorób zawodowych, ale w jej powstaniu czynniki środowiska pracy mogą odgrywać istotną rolę. Warunki pracy mogą przyspieszać jej ujawnienie, pogarszać przebieg i powodować okresową lub trwałą niezdolność do pracy.

W Polsce nie ma uregulowań prawnych dotyczących tego problemu. Są one u nas niedoceniane i marginalizowane. Natomiast w skali międzynarodowej są postrzegane jako bardzo ważny problem medyczny i społeczny stanowiący istotną przyczynę długotrwałej absencji chorobowej lub trwałej niezdolności do pracy. W tych działaniach najbardziej zaawansowane są kraje skandynawskie i USA.

• Jakie choroby parazawodowe występują u nas najczęściej?

– Choroby parazawodowe są to choroby cywilizacyjne i na ich powstanie składa się wiele czynników. Najczęstszą przyczyną tych chorób są zespoły przeciążeniowe kręgosłupa, które mają istotny związek z warunkami pracy, jak wymuszona pozycja przy pracy, przodopochylenie, dźwiganie ciężarów. Niestety ustalenie związku przyczynowego tego przeciążenia jest trudne do udowodnienia. Do najbardziej groźnych i niestety bardzo częstych chorób parazawodowych zaliczane jest nadciśnienie tętnicze i choroba niedokrwienna serca. Wpływ stresu na stan układu krążenia jest powszechnie znany. Ocenia się, że w USA 6–18% zgonów, a w Finlandii 17% zgonów z powodu choroby niedokrwiennej to zgony z powodu kardiologicznych chorób parazawodowych. Coraz częściej występującą chorobą parazawodową jest depresja spowodowana m.in. konfliktowymi sytuacjami w pracy, które mogą mieć tragiczny finał, z samobójstwem włącznie. Jednak takie sytuacje konfliktowe mogą występować również w rodzinie czy też w środowisku zamieszkania. Natomiast zdania autorytetów są podzielone, czy chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy można zaliczać do chorób parazawodowych, choć panuje przeświadczenie, że sytuacje stresowe pogarszają przebieg choroby wrzodowej.

• Renta zawodowa a zwykła renta chorobowa?

– W przypadku stwierdzenia przez Państwowego Inspektora Sanitarnego choroby zawodowej pacjent otrzymuje rentę zawodową, która jest korzystniejsza finansowo od zwykłej renty chorobowej. Natomiast w przypadku choroby parazawodowej pacjent otrzymuje zwykłą rentę chorobową. Instytut Medycyny Wsi w Lublinie prowadzi ogólnopolskie szkolenia dla lekarzy orzeczników KRUS, które mają pomóc w prawidłowym orzecznictwie rentowym.